Dokumenty komunistów w Polsce i Kazachstanie | 16.12.2023

Podobieństwo losów narodów sąsiadujących w ciągu ostatnich dwóch stuleci z Imperium Rosyjskim a potem Związkiem Sowieckim, nawet tak odległych geograficznie jak Kazachowie i Polacy, jest zauważalne. Rzeczpospolita jako pierwsza została pozbawiona niepodległości i znaczna jej część w końcu XVIII w. znalazła się w państwie carów, co stało się udziałem Kazachstanu w latach 80. XIX w. Z kolei Kazachstan jako pierwszy znalazł się pod władzą bolszewików i funkcjonował od lat 20. XX w. jako Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Sowiecka, która w latach 30. XX w. została przekształcona w Kazachską Socjalistyczną Republikę Sowiecką i włączona w skład Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. Polska pod wpływami Kremla znalazła się ponownie w wyniku II wojny światowej, kiedy to w latach 40. XX w. Rosjanie narzucili komunistyczne, namiestnicze władze w postaci Polskiej Partii Robotniczej/Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej pozornie odrębnej, faktycznie niesuwerennej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W ten sposób oba narody znalazły się w obozie komunistycznym, w którym funkcjonowały podobne rozwiązania ustrojowe kreowane przez sprawującą totalitarną władzę partię komunistyczną. Oba też doświadczyły stalinizmu, co wiązało się z eliminacją prawdziwych i urojonych przeciwników. Okresu w Kazachstanie o tyle okrutniejszego, że znajdował się w strukturze ZSRS. Skutkowało to czystkami etnicznymi i sztucznie wywołanym głodem wyniszczającym naród, a pośrednio również kulturę i język. Umiejscowiono również na terenie Kazachstanu największy obóz pracy systemu GUŁag, którego ofiarą byli także Polacy wysiedleni ze swoich rodzinnych terenów. Erozja bloku komunistycznego doprowadziła do odzyskania suwerenności przez Polskę w 1989 i niepodległości przez Kazachstan w 1991 r. 

Powyższe podobieństwo skłania do studiów porównawczych w wielu aspektach historii obu państw, w tym także tych natury archiwalnej. Wspólnie z kazachskimi badaczami, Madim Shotayevem i Talgatem Makhanbayevem, podjęliśmy próbę porównania wewnętrznego systemu dokumentacyjnego partii komunistycznych sprawujących w obu krajach dyktatorską władzę. Struktury partii oparte były na bolszewickich zasadach. Obejmowały swoją siecią nie tylko wszystkie szczeble administracyjne państwa, aż po najmniejsze wsie, ale także posiadały swoje komórki we wszystkich zakładach pracy i organizacjach społecznych. Podjęta analiza dotyczy sposobu funkcjonowania kancelarii partii produkujących zapisy informacji oraz – po upadku komunizmu – okoliczności przekazania nośników je zawierających do archiwów publicznych. Wyniki przeprowadzonych badań zostały właśnie opublikowane na łamach „Rocznika Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” (nr 2/2023) w artykule Communist Party documents from the period of its rule in Kazakhstan and Poland: A comparative study.

Na zdjęciu: rysunek naskalny sprzed 2500 lat przed Ch. z rezerwatu Tamgały w Kazachstanie. Fot. własna wykonana w Centralnym Muzeum Państwowym Kazachstanu w Ałmaty w czerwcu 2023.