Deportacje Polaków do Kazachstanu - kreacja przez destrukcję | 9.08.2024

Na łamach czasopisma „Historia i Świat” (nr 13/2024) ukazał się artykuł pt. The Deportation of the Poles to Kazakhstan: Ethnic Cleansing, Collective Suffering, and Cultural Assimilation, będący efektem współpracy Instytutu Historii Uniwersytetu w Siedlcach oraz Narxoz University w Kazachstanie, sformalizowanej porozumieniem 27 lutego 2024 r. Gabit Zhumatay, Akmaral Yskak, Marcin Kruszyński oraz autor niniejszej notki, analizują jedną z mroczniejszych kart historii narodu polskiego, związaną ze stalinowską deportacją Polaków z dawnych Ziem Zabranych w 1936 r. oraz z Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1940-1941 do Kazachstanu. Deportacja Polaków z ojczystych terenów odbywała się wyłącznie ze względu na ich przynależność etniczną. Jednak celem autorów nie był opis genezy, przebiegu, głównych etapów i skutków deportacji, ale analiza tego, jak zostali poddani dehumanizacji, marginalizacji i ludobójstwu, a także, jak doświadczali zbiorowego cierpienia, traumy narodowej, kryzysu tożsamości, wyzucia z rodzimej kultury i języka oraz sowieckiej asymilacji. Polityka Związku Sowieckiego nie ograniczała się bowiem jedynie do zbiorowego karania i eksterminacji Polaków jako odrębnej grupy etnicznej, ale starała się także poddać ich niewolniczej pracy dla zysku oraz przymusowej rusyfikacji. Analiza źródeł dowodzi, że Polacy zostali wysiedleni nie tylko w celu eksterminacji, ale także jako istotny element projektu budowy nowego sowieckiego narodu, a ich asymilacja ze społeczeństwem budowanym przez Rosję była jednym z punktów programowych totalitarnego reżimu. Podstawę teoretyczną opracowania stanowi koncepcja etnizacji stalinizmu formułowana przez Baberowskiego, Martina, Naimarka, Pohla, Savina, Snydera, Weitza i wielu innych. Autorzy artykułu pogłębiają ją jednak o wymiar rasowy, leżący również u źródeł teoretycznej podbudowy konstrukcji  tego sowieckiego przedsięwzięcia z zakresu inżynierii społecznej. Analiza została przeprowadzona na podstawie  przede wszystkim źródeł archiwalnych oraz w oparciu o istniejącą literaturę dotyczącą dziejów deportacji w Związku Sowieckim, z wykorzystaniem świadectw doświadczeń Polaków, którzy w latach 1936-1956 stali się obiektem dehumanizującej i brutalnej polityki sowieckiej na żywym ciele przymusowej emigracji kierowanej do różnych części Kazachstanu.