Riabinin Jan - hasło do słownika biograficznego
Riabinin Jan (1878–1942) archiwista, historyk. Ur. 22 VIII w Lublinie, w rodzinie o korzeniach franc.-niem.-ros. Ojciec Sergiusz Riabinin był ros. urzędnikiem Lub. Urzędu Gub. ds. Włościańskich, matka Paulina z d. Goetz – nauczycielką domową. Edukację rozpoczął w ros. gimn. w Lublinie. By uczniem prof. Hieronima Łopacińskiego, wybitnej postaci życia kulturalnego ówczesnego Lublina, który zaszczepił mu umiłowanie literatury klasycznej oraz trwałe i szerokie zainteresowania historią. Z powodu choroby związanej z postępującą utratą słuchu, w 1894 rodzice wysłali go na leczenie do Moskwy, które nie przyniosło rezultatu, co skutkowało całkowitą głuchotą. W Moskwie kontynuował naukę w gimn. klasycznym. W l. 1901-04 studiował historię na Uniw. Moskiewskim, uzyskując dyplom z odznaczeniem.
Całe życie zawodowe związany był z pracą w archiwum, poza l. 1919–21, gdy po rewolucji bolsz. wyjechał do Mariupola na Ukrainie, gdzie pracował w Biurze Statystystycznym. W l. 1904-18 był archiwistą w Arch. Głównym MSZ w Moskwie. Do Polski powrócił w 1921. Po krótkim epizodzie w archiwum kieleckim, od 1 XII 1921 do zakończenia kariery zawodowej był pracownikiem AP w Lublinie, najpierw jako urzędnik kontraktowy, a od 1 I 1928 na stanowisku kustosza. W stan spoczynku przeszedł 31 VIII 1938 z powodów zdrowotnych.
W Moskwie pracował nad aktami władz i urzędów pol. wywiezionymi do Rosji po zajęciu Warszawy przez Suworowa w 1795. Podsumowaniem 10-letnich prac było opublikowanie katalogu do pierwszej części zbioru Архивъ Царства Польскаго. Часть I: Внутреннiя Дѣла Польши (Moskwa 1914). Po wojnie pol.-bolsz. katalog stał się źródłem informacji dla delegacji pol. archiwistów, którzy w l. 1922–35 podejmowali starania o rewindykację archiwów pol. z ZSRR. Katalog do 2. części zbioru pozostał w rękopisie. W AP w Lublinie opracował księgi miejskie lubelskie, czego efektem był osobowy i rzeczowy katalog kartkowy do ksiąg, w którym odnotował m.in. informacje dot. ustroju miasta, klasztorów, kościołów, kaplic, bractw, szpitali, cechów, ulic, kamienic, majątków i gruntów miejskich, testamentów, inwentarzy ruchomości i ksiąg, procesów sądowych, najazdów wojsk obcych. Kolejną grupą akt, które opracował, była dokumentacja pol. i ros. administracji terenowej XIX i XX w. Po uporządkowaniu serii akt administracyjnych opublikował pracę Lublin i lubelskie w przededniu powstania styczniowego (na podstawie źródeł archiwalnych) (L. 1925). W l. 1926–31 wydał liczne pomoce archiwalne i prace z zakresu archiwoznawstwa, z których wymienić należy: Archiwum Państwowe w Lublinie (W. 1926), Dawne księgi miejskie lubelskie („Region Lub.”, 1928, nr 1) oraz Archiwum Państwowe w Lublinie. Inwentarz ksiąg dawnych (W. 1931) – pierwszy przewodnik po zasobie archiwum lubelskiego. W l. 1928–34 ukazało się drukiem 5 jego prac składających się na cykl Materiały do monografii miasta Lublina: Lublin w księgach wójtowsko-ławniczych XVII–XVIII w. (L. 1928), Rada Miejska Lubelska w XVII w. (L.–W. 1931), Lekarze w księgach miejskich lubelskich XVI-XVIII w. (L. 1933), Rada Miejska Lubelska w XVIII w. (L. 1933), Lauda miejskie lubelskie XVII w. (L. 1935). Ich wysoka wartość wynikała przede wszystkim z faktu, że były to edycje nieznanych dotychczas źródeł archiwalnych wraz z omówieniami. Ostatnią pracą Riabinina wydaną drukiem był dyplomatariusz Materiały do historii miasta Lublina 1317–1795 (L. 1938), zawierający regesty i omówienia dokumentów przechowywanych wówczas w Arch. Miejskim oraz Bibl. im. Hieronima Łopacińskiego, w którym wykorzystał również lustracje z XVI-XVIII w. oraz sumariusze z II poł. XVIII w. i I poł. XIX w.
Był czł. Kom. Nauk. Pol. Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Kultury Pol. w Moskwie oraz Tow. Przyjaciół Nauk w Lublinie. Był jednym z najbardziej uznanych znawców archiwoznawstwa i bibliotekoznawstwa w okresie międzywojennym. W poglądach historiozoficznych związany był z ruchem pozytywistycznym. Naukę historyczną łączył z patriotyzmem, kształtowania społeczeństwa w duchu miłości ojczyzny i świadomości narodowej. Był także pionierem działalności, która kilka dekad późn. zostanie określona mianem popularyzacji zasobu archiwalnego i archiwów oraz edukacją archiwalną. W pracach jego zauważalna jest chęć propagowania zasobu AP w Lublinie oraz przybliżania szerszemu odbiorcy skarbów kultury narodowej. Był niestrudzonym miłośnikiem i popularyzatorem dziejów Lublina. Jest autorem 69 publikacji naukowych i popularnonaukowych wydanych w l. 1905–38, w których poruszał tematy z przeszłości miasta, m.in. z zakresu historii książki i cenzury, rzemiosła i cechów, teatru, prawa małżeńskiego, medycyny, sądownictwa, nazwisk i przezwisk, czarów i guseł, mniejszości narodowych, obyczajowości, zabytków. Występował przeciwko zmienianiu charakteru miasta w zakresie architektury oraz tradycyjnych nazw ulic, upominał się o zachowanie w stanie nienaruszonym zabytków. Niektóre artykuły publicystyczne na łamach lubelskiej prasy oraz prace o tematyce społecznej podpisywał ps. „Eugeniusz Barroux”.
Za zasługi na niwie archiwalnej i popularyzatorskiej otrzymał Złoty Krzyż Zasługi (1932), nagrodę Rady Miasta Lublina „dla najlepszego znawcy przeszłości Lublina” (1937) oraz Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (1938).
W 1922 otrzymał pol. obywatelstwo i traktował Polskę jak drugą ojczyznę, choć czuł się Rosjaninem i w tradycji ros. wychowywał dzieci. Żona Taisa Krapiwin była nauczycielką. Związek małżeński w obrządku prawosławnym zawarł w 1914 w Lublinie. Mieli dwoje dzieci: Eudoksję (ur. 1915), nauczycielkę, i Sergiusza (ur. 1918) – prof. nauk przyrodniczych. Kamienica rodziny Rabininów znajdowała się w Lublinie na Starym Mieście przy ul. Złotej 3. W 1997 rodzina przekazała ją na rzecz miasta, od 2012 swoją siedzibę ma tu Oddz. Literatury im. Józefa Czechowicza Muz. Lub. w Lublinie.
Zmarł 20 VII 1942 w Lublinie; został pochowany na tamtejszym cmentarzu prawosławnym przy ul. Lipowej.
– Adamczyk W., J. Riabinin historiograf Lublina, „Dziennik Zarządu m. Lublina, 1937, nr 9, Mencel T., Riabinin Jan, PSB, t. 31/2, s. 265–266, Wachowicz B., Riabinin Jan, w: Słownik biograficzny miasta Lublina, t. 1, red. T. Radzik, J. Skarbek, A.A. Witusik, L. 1993, s. 232–233, Bibliografia publikacji pracowników Archiwum Państwowego w Lublinie 1918–2008, red. P. Dymmel i Z. Jakóbczak, L. 2008, s. 145–150, Gawarecka K., Jan Riabinin – kustosz Archiwum Państwowego w Lublinie w 16. rocznicę zgonu, „Archeion”, t. 29, 1958, s. 209–219, Konstankiewicz A., 70. rocznica śmierci Jana Riabinina, z aneksem: Bibliografia prac Jana Riabinina, „Archiwista Polski”, 2012, nr 2 (66), s. 95–101, Olszewicz B., Lista strat kultury polskiej, W. 1947, s. 268, Magier D., Archiwistyka Jana Riabinina, „Historia i Świat”, 2012, nr 1, s. 163–178, tegoż, Jan Riabinin – historyk i archiwista, L. 1995, mps., praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. dr hab. K. Wróbel-Lipowej, Arch. UMCS, sygn. H 267/48, tegoż, Jan Riabinin (1878–1942), „Archiwista Polski”, 1996, nr 4, s. 87–93; – Dudkiewicz J., Dawne pałace na Korcach w Lublinie, „Pamiętnik Lub.”, t. 3, 1938, s. 363–371, Odsłonięcie tablicy pamiątkowej na kamienicy Riabininów, „Apla. Biul. AP w Lublinie”, czerwiec 2012, nr 1 (6), s. 6; – AP w Lublinie, Akta osobowe J. R., zesp. 35/627/0 Spuścizna Jana Riabinina (1878–1942), Markowska E., Wstęp do inwentarza, mps., tamże, sygn. 66, 69, 71, 72, Woj. Bibl. Publ. im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie, Materiały Jana Riabinina i jego rodziny, sygn. 2233, 2234, 2236, 2237, 2238, 2239, 2240, 2242.
Pierwodruk: Słownik biograficzny archiwistów polskich. Tom III: 1835-2015,
red. E. Rosowska, Warszawa 2017, s. 202-204.
