Marta i partyzanci
Miło mi zaprezentować nową pozycję wydawniczą traktującą o podziemiu niepodległościowym na Podlasiu w końcowej fazie okupacji niemieckiej i u progu sowieckiej, którą opracowałem i wydałem wspólnie z Mariuszem Bechtą. Książka nosi tytuł: "Na dawnych szlakach. Młody las. Opowieść prawdziwa z lat wojny. Zapiski sanitariuszki Oddziału Partyzanckiego Zenona (kwiecień – sierpień 1944)", jest autorstwa Aliny Fedorowicz ps. „Marta” i stanowi edycję niezwykłego źródła historycznego, jakim jest wspomnienie, o tym znanym oddziale partyzanckim Armii Krajowej operującym nad Bugiem w północno-wschodniej części Podlasia wiosną i latem 1944 r.
Podstawą wydania jest rękopis przechowywany w zasobie Archiwum Państwowego w Lublinie. Już pobieżna lektura tych niepozornych zapisków, które zawierała teczka nosząca wielce nieprecyzyjny tytuł: „Opowiadanie nieznanej osoby dotyczące działalności konspiracyjnej organizacji i oddziałów partyzanckich oraz teksty wierszy partyzanckich”, jej literacki język i głębia informacyjna, uświadomiła mi, że ich autor był nietuzinkowym członkiem oddziału, który uczestniczył w wielu ważnych dla polskiego podziemia niepodległościowego wydarzeniach.
W rezultacie przeprowadzonych badań udało się nam odkryć autorstwo zapisków i wydarzenia towarzyszące ich powstaniu i „zarchiwizowaniu” przez komunistyczną bezpiekę na kolejne półwiecze. Książka jest zatem zarówno naukowym opracowaniem traktującym o wąskim epizodzie historii regionu z końca II wojny światowej, jak i dokładnym notatnikiem działań partyzanckich widzianych oczami ich uczestnika. Literacki język "Marty", zapiski przetykane wierszami, tworzą niesamowite wrażenie.
W swej recenzji wydawniczej prof. Rafał Wnuk z KUL pisze: „Wspomnienia Aliny Fedorowicz spisane zostały w 1945 lub 1946 r., a więc nie później niż kilka – kilkanaście miesięcy od opisywanych wydarzeń. To wielki plus tego świadectwa. Wspomnienia powstające kilkanaście – kilkadziesiąt po zdarzeniu są mocno obciążone późniejszymi przeżyciami i przyswojonymi po latach interpretacjami. Tekst ten, choć niewątpliwe pisany «ku pamięci», ma wielu miejscach świeżość dziennika. Zdecydowana większość wojennych dzienników i wspomnień wyszła spod ręki mężczyzn i prezentuje typową dla męskiego stylu narrację. Dowiadujemy się z nich kto co powiedział, jak walczył, odnotowują ważne wydarzenie polityczne, społeczne, militarne itp. Nie ma w nich kolorów, zapachów, kształtów. Świat uczuć i zmysłów jest traktowany niemal wstydliwe. Wspomnienia «Marty» są pod tym względem niezwykle kobiece. Trudno sobie wyobrazić by tak pisał starający się utrwalić wizerunek nieugiętego bojownika partyzant – mężczyzna. […] Wspomnienia te zawierają wiele ciekawych informacji na temat życia codziennego żołnierzy zgrupowania partyzanckiego, organizacji oddziału, kontaktów z otoczeniem, zwyczajach itp. Sprawia to, że materiał będzie interesujący nie tylko dla miłośników historii regionalnej”.
Edycję uzupełniliśmy indeksami osób i miejscowości występujących w tekście, wykazem miejsc kwaterowania OP „Zenona” w okresie opisywanym przez autorkę oraz wykazem pseudonimów wraz z identyfikacją osób pod nimi się kryjących.
Książka ukazała się jako kolejny tom serii wydawniczej Archiwum Państwowego w Lublinie: „Źródła lubelskie”. Można ją nabyć w Archiwum Państwowym w Lublinie oraz jego Oddziale w Radzyniu Podlaskim w cenie 31 zł.
***
Alina Fedorowicz „Marta”, Na dawnych szlakach. Młody las. Opowieść prawdziwa z lat wojny. Zapiski sanitariuszki Oddziału Partyzanckiego „Zenona” (kwiecień – sierpień 1944), opracowali i wydali Mariusz Bechta i Dariusz Magier, wyd. Archiwum Państwowe w Lublinie, Lublin 2014, ss. 168.
